Từ nghề mộc làng Phạm Rỵ xã Hải Trung – Huyện Hải Hậu - tỉnh Nam định
Với lịch sử hình thành và phát triển trên
80 năm, nghề mộc truyền thống của làng Phạm Rỵ ở xóm 8, 9 của xã Hải Trung (Hải
Hậu) qua bao thế hệ được lưu truyền, vun đắp bởi bàn tay, khối óc và kinh
nghiệm, tài hoa của lớp lớp thợ cả, thợ chính “thổi hồn” vào gỗ. Không chỉ sản
xuất những công cụ lao động, vật dụng sinh hoạt hằng ngày mà tay nghề thợ mộc
làng Phạm Rỵ còn đạt đến độ tinh xảo, điêu luyện, thực hiện thành công nhiều
công trình đền, chùa, miếu bề thế... ở khắp mọi miền đất nước.
Ông Phạm Quốc Toản ( tức
Ông Phạm văn Tuân), một trong 3 người được UBND huyện Hải Hậu phong tặng danh
hiệu nghệ nhân nghề mộc của xã Hải Trung cho biết: Người có công mang nghề mộc
về xã là cụ Vũ Văn Mẫn (thường gọi là cụ Cả Mẫn), người gốc ở xã Hải Anh, là
ông ngoại của ông Toản. Khoảng những năm 1940, cụ Cả Mẫn lập gia đình và ngụ
tại làng Phạm Rỵ, dựng lán mở xưởng làm nghề và truyền nghề cho một số thanh
niên trai tráng trong làng như các ông: Phạm Văn Mạnh, Phạm Văn Tới... Đội thợ
của cụ Mẫn chuyên nhận đóng các sản phẩm phục vụ nhu cầu sản xuất, sinh hoạt
của nhân dân trong xã, trong vùng như: khung cửi dệt vải; giường tủ bàn ghế...
Một vài năm sau, các ông Mạnh, Tới và một số người trong đội thợ dưới sự truyền
nghề tận tâm của cụ Mẫn đã dần dần nắm được những bí quyết của nghề mộc và được
giao chỉ dạy cho lớp thợ học việc kế tiếp. Thời kỳ đỉnh cao, đội thợ của cụ Mẫn
có lúc đã quy tụ khoảng 50 thợ chính và hàng chục thợ phụ, học việc. Lúc này,
ngoài các sản phẩm thông dụng, đội thợ của cụ còn nhận được các hợp đồng dựng
nhà gỗ theo lối cổ; tu sửa, tôn tạo các công trình tôn giáo, tín ngưỡng như
đình, chùa, miếu ở trong xã, trong huyện và cả bên huyện bạn. Với bí quyết lâu
năm và tài hoa của những người thợ lành nghề làng Phạm Rỵ từ khâu xẻ gỗ, thiết
kế đến thi công sản phẩm sao cho tiết kiệm nguyên liệu nhất mà vẫn đảm bảo chất
lượng, tính thẩm mỹ của sản phẩm nên hiệu quả lao động thường cao hơn nơi khác.
Không những vậy, điểm đặc trưng nổi bật của nghề mộc Phạm Rỵ là thợ chính, thợ
cả chỉ truyền đạt những kỹ thuật cơ bản nhất (kiến thức khung), còn lại các
khâu, các công đoạn thi công sản phẩm người thợ được phát huy tối đa óc thẩm
mỹ, sáng tạo và kinh nghiệm của mình đối với từng loại sản phẩm cụ thể. Vì thế,
cũng là các sản phẩm thông dụng nhiều nơi sản xuất được nhưng đồ do thợ Phạm Rỵ
làm ra vẫn có những nét đặc trưng riêng; không chỉ đẹp, bền bỉ với thời gian mà
còn đa dạng mẫu mã, hoa văn. Đơn cử như các công trình nhà gỗ, toàn bộ vì kèo,
cột, cửa... được chạm trổ tinh xảo, chính xác và quan trọng nhất là không cần
dùng một chiếc đinh nào mà chỉ sử dụng mối, mộng để lắp ghép và công trình vẫn
đảm bảo giá trị sử dụng bền vững đến hàng trăm năm. Nhờ đó, các sản phẩm của
làng nghề đã khẳng định được thương hiệu, có sức cạnh tranh mạnh trong vùng và
cả miền Bắc. Sản phẩm đặc trưng của làng nghề mộc Phạm Rỵ là các loại đồ mộc
gia dụng và đồ gỗ mỹ nghệ để xây dựng các công trình văn hóa tâm linh.
Qua thời gian bồi lắng,
kết tinh kinh nghiệm và tâm huyết, tài hoa của các cụ đi trước, thế hệ con cháu
các cụ như các ông: Phạm Văn Độ (con ông Tới); Phạm Văn Vy (con ông Mạnh)...
của ông cha để lập nghiệp và làm giàu. Năm 2012, để ghi nhận những đóng góp của
đội ngũ thợ cả, thợ chính trong việc bảo tồn, phát huy giá trị của nghề mộc,
động viên họ dành tâm huyết gìn giữ nghề, UBND huyện Hải Hậu đã tổ chức khảo
sát, bình chọn và phong tặng danh hiệu nghệ nhân nghề mộc cho các ông: Phạm
Quốc Toản, Phạm Văn Vy và Hoàng Văn Tai. Ông Phạm Quốc Toản với đội thợ lành
nghề trên 30 lao động đã nhận được nhiều hợp đồng lớn không chỉ trong huyện,
trong tỉnh mà cả các tỉnh ngoài, như ở Thái Bình có: Đền Liệt sĩ huyện Kiến
Xương trị giá gần 20 tỷ đồng và Đền A Sào, huyện Đông Hưng trị giá trên 15 tỷ
đồng; Chùa Đậu, huyện Thường Tín (Hà Nội) trị giá 15 tỷ đồng, và nhiều công trình trên mọi miền tổ quốc từ Bắc vào Nam. Theo thống kê của
UBND xã, xuất phát từ làng Phạm Rỵ, đến nay nghề mộc đã được nhân cấy, mở rộng
ra cả 17 xóm còn lại trong xã với khoảng 390 cơ sở sản xuất, thu hút trên 1.300
lao động tham gia. Riêng làng Phạm Rỵ đã có khoảng 200 cơ sở sản xuất, mỗi
hộ có từ 3-4 lao động tham gia. Ở làng Phạm Rỵ, ngoài cơ sở của ông Toản còn có
khoảng 20 hộ sản xuất quy mô lớn từ 10-50 lao động/cơ sở như hộ các ông: Phạm
Văn Vy, Phạm Văn Quát... Ngày nay, nghề mộc với sự hỗ trợ đắc lực của các loại
máy móc nên năng suất lao động được cải thiện nhiều, người thợ có thêm thời
gian và phương tiện để tham khảo, sáng tạo ra nhiều loại mẫu mã, hoa văn nên có
thể đáp ứng nhu cầu hàng hóa số lượng lớn, chất lượng đảm bảo và phù hợp với
thị hiếu tiêu dùng đa dạng của người dân. Làng nghề đã có sự phân công chuyên
biệt hóa cao; đã có 4 hộ mạnh dạn đầu tư máy chạm khắc gỗ CNC trị giá từ vài
trăm triệu đồng/chiếc để gia công sản phẩm thô; một số hộ như các ông Toản, Vy,
Quát... là đầu mối nhận các hợp đồng lớn trị giá từ vài trăm triệu đến hàng
chục tỷ đồng rồi giao cho các hộ sản xuất thi công. Ngày nay, ngoài các sản
phẩm mộc dân dụng, mộc mỹ nghệ theo lối cổ, mộc xây dựng; các công trình văn
hóa tâm linh người thợ làng Phạm Rỵ còn nhận thi công cả phần tượng, tòa; cung
cấp hoa văn, mẫu mã sản phẩm cho các làng nghề mộc truyền thống trong huyện,
trong tỉnh...
Nhờ nghề mộc truyền
thống phát triển, đời sống của người dân làng Phạm Rỵ nói riêng và xã Hải Trung
đã sung túc, đầy đủ hơn. Theo đồng chí Lưu Quang Sinh, Phó Chủ tịch UBND xã,
với mức thu nhập bình quân từ 200-300 nghìn đồng/người/ngày, mỗi hộ làm nghề
(quy mô từ 2-3 lao động) mỗi năm có khoản thu nhập thực tế từ 100-120 triệu
đồng; cả xã, riêng tiền công thợ khoảng 3,5-4 tỷ đồng; đấy là chưa kể các hộ
sản xuất quy mô lớn như ông Toản, Vy, Quát... mỗi năm có thu nhập từ hàng tỷ
đồng trở lên. Nhờ đó, bình quân thu nhập đầu người của xã hàng năm đã được nâng
lên ; cơ cấu kinh tế có sự chuyển dịch tích cực, đời sống người dân ngày càng
được cải thiện, nâng cao./.
Bài và ảnh: Thành Trung (Báo Nam Đinh)